Konsultacja i terapia

Psychoedukacja jest umacniającym (empowering) treningiem pacjenta, którego celem jest promowanie świadomości i postawy proaktywnej, dostarczanie narzędzi do obchodzenia się, radzenia sobie i życia z przewlekłą chorobą (tj. zwiększania współpracy w leczeniu, rozpoznawania wczesnych oznak nawrotów, kształtowania stylu życia, radzenia sobie z kryzysami, poprawie komunikacji) i zmiana zachowań oraz nastawień związanych z chorobą. Psychoedukacja zamienia winę na odpowiedzialność, bezradność na proaktywną troskę, a zaprzeczanie na świadomość. Psychoedukacja to nie tylko metoda/technika, lecz i postawa psychologa nastawiona na wzmocnienie pacjenta i uczynienie go współodpowiedzialnym za własne leczenie. Głównym celem jest stworzenie ambitniejszego programu leczenia uwzględniającego: zwiększoną świadomość choroby i wpływu na jej przebieg oraz pomoc pacjentowi w adaptacji do niej. 

Celem oddziaływań psychoedukacyjnych jest edukacja uczestników w zakresie znaczących wyzwań w codziennym życiu, pomaganie pacjentom w rozwinięciu wsparcia społecznego i zasobów, które pozwolą na poradzenie sobie z tymi wyzwaniami, rozwijanie umiejętności radzenia sobie z tymi wyzwaniami, rozwijanie wsparcia emocjonalnego, redukowanie stygmatyzacji, zmiana nastawień i przekonań uczestników, identyfikacja i eksploracja uczuć związanych z problemem, rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów, rozwijanie umiejętności interwencji kryzysowej. Psychoedukacja stanowi podstawową interwencję terapeutyczną w nowoczesnym leczeniu wszystkich zaburzeń psychicznych, ze szczególnym uwzględnieniem tych najcięższych, przebiegających przewlekle, często nawracających (np. depresja, schizofrenia, zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zaburzenia lękowe, a ostatnio także – anoreksja i inne zaburzenia odżywiania).

Stosowana analiza zachowania zwana jest również terapią behawioralną jest metodą pracy i dziedziną naukową, której przedmiotem zainteresowania jest zachowanie i wpływające na nie zmienne środowiskowe. Stosowana analiza zachowania jest jej wyspecjalizowanym działem, który zajmuje się praktycznym wykorzystaniem praw rządzących zachowaniem człowieka. Jej głównym celem jest modyfikowanie zachowań istotnych dla funkcjonowania społecznego. Wykorzystuje ona przy tym wiedzę o podstawowych procesach uczenia się człowieka. Terapia sprawdza się nie tylko w pracy z osobami ze spektrum autyzmu. Z powodzeniem stosuje się ją w różnego rodzaju zaburzeniach rozwojowych, emocjonalnych i społecznych, w pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, w pracy z dziećmi w szeroko pojętej normie intelektualnej i rozwojowej. W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że terapia behawioralna buduje system pożądanych umiejętności poprzez wzmocnienia, z kolei zachowania niepożądane są stopniowo wygaszane. =

Najistotniejsze jest przy tym wykształcenie jak najszerszego repertuaru nowych umiejętności. Warto przy okazji od razu rozwiać ewentualne wątpliwości — dziecko w żaden sposób nie jest karane przez terapeutę za przejawy zachowań niepożądanych! Terapia behawioralna w rękach terapeuty jest zawsze modyfikowana pod kątem uczestnika. Jest to konieczny warunek jej powodzenia. Program terapeutyczny powinien zakładać cele zindywidualizowane i najistotniejsze dla danej osoby. Musi uwzględniać posiadane przez nią umiejętności, określać te, które należy wzmacniać i te, które należy wyciszyć. Bardzo istotne jest przy tym uwzględnienie takich obszarów, jak koncentracja uwagi, naśladownictwo, komunikowanie się, umiejętność zabawy oraz szeroko rozumianych umiejętności społecznych. Konieczne jest również opracowanie odpowiedniego systemu motywacji.

PSYCHOTERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA to metoda pracy nad problemami polegająca na rozmowie, edukacji i wykonywaniu różnego rodzaju ćwiczeń. Założeniem psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest to, że u źródła trudności wielu pacjentów leżą ich własne przekonania i sposoby zachowywania się, które się wzajemnie podtrzymują i utrudniają poprawę. Nieadekwatne myśli w trudnych sytuacjach wywołują przykre emocje, które mobilizują do nieskutecznego działania, co z kolei wzmacnia poczucie bezradności. Celem terapii jest analiza tych myśli, emocji i zachowań, by następnie zastosować odpowiednie techniki pracy prowadzące do przerwania tego błędnego koła.

Terapia poznawczo-behawioralna opiera się na współpracy pomiędzy terapeutą a pacjentem. To znaczy, że terapeuta nie tylko słucha, co pacjent ma do powiedzenia, ale aktywnie i często dyrektywnie angażuje się w proces terapii. Terapeuta ukierunkowywuje i pomaga uporządkować to, o czym mówi pacjent. Terapia poznawczo-behawioralna jest zorientowana na cel i rozwiązywanie problemów. Sesje terapeutyczne polegają głównie na rozmowie, ale ważne jest też wykonywanie przez pacjenta wcześniej ustalonych ćwiczeń pomiędzy sesjami. Terapeuta nie narzuca swoich interpretacji trudności pacjenta, tylko dzieli się swoimi obserwacjami i sprawdza czy zgadzają się z tym, co pacjent odczuwa i myśli. Terapia poznawczo-behawioralna jest dość mocno ustrukturalizowana i ograniczona w czasie. Dzięki temu zazwyczaj trwa krócej niż terapia w innych nurtach. Inne podejścia terapeutyczne mogą kłaść większy nacisk np. na relację między pacjentem a terapeutą, system rodzinny w którym funkcjonuje albo ważne doświadczenia z dzieciństwa. W terapii poznawczo-behawioralnej też jest miejsce na te rzeczy, ale nie są one najważniejsze.

Podstawową techniką używaną w terapii poznawczo-behawioralnej jest dialog sokratejski. Polega on na tym, że terapeuta zadaje pacjentowi pytania w taki sposób, żeby naprowadzić na znalezienie własnego sposobu rozumienia różnych sytuacji.Kolejną techniką jest skalowanie, czyli określanie przekonań czy emocji w subiektywnej skali, np. 1-100. Dzięki temu pacjent może sam zauważyć, kiedy poziom nasilenia emocji się zmienia z czasem.Różnego rodzaju dzienniczki mogą służyć dokumentowaniu myśli, emocji i zachowań, jakie pojawiają się w czasie pomiędzy sesjami. Pomagają one w lepszym zrozumieniu, jakie sytuacje wywołują najbardziej problematyczne objawy, a w jakich sytuacjach objawy naturalnie się nie pojawiają.

Inną standardową techniką jest ekspozycja, czyli oswajanie sytuacji wywołujących lęk poprzez zaplanowane i kontrolowane wystawianie się na nie w bezpiecznych warunkach. Paradoksalnie jednym z najskuteczniejszych sposobów pracy z lękiem jest systematyczne wywoływanie i oswajanie go, w połączeniu z nauką nowych umiejętności pomagających go znieść.

Istnieje wiele różnych rodzajów psychoterapii poznawczo-behawioralnej, np. terapia schematów, analiza behawioralna, EMDR (desensytyzacja i ponowne przetwarzanie ruchami gałek ocznych), terapia uważności czy terapia dialektyczno-behawioralna. Każdy z nich wykorzystuje trochę inne techniki.

Terapia poznawczo-behawioralna jest najskuteczniejsza w leczeniu zaburzeń nastroju (np. depresji) i lękowych (np. fobii, zespołu stresu pourazowego). W leczeniu innych zaburzeń (np. osobowości czy uzależnień) również może być bardzo skuteczna, ale ponieważ zwykle wymaga więcej czasu, istnieje większe ryzyko przerwania terapii zanim pojawią się efekty. Poszczególne podejścia w nurcie poznawczo-behawioralnym zostały stworzone do leczenia konkretnych zaburzeń, np: terapia uważności – do depresji, EMDR – do zespołu stresu pourazowego (PTSD), terapia dialektyczno-behawioralna – do osobowości borderline, terapia schematów – do różnych zaburzeń osobowości.